نویسنده

دانشگاه تهران

چکیده

در این مقاله با پیروی از این ایده مبنایی که کلیت اجتماعی را می­توان در تصویر به عنوان امر به ظاهر پیش پا افتاده کلیت جزیی تحلیل کرد، به بررسی وضعیت دین در ایران معاصر و در قاب سینما پرداخته شده است. توجه ویژه و رویکرد اساسی در این مقاله به نگاه­های انتقادی مکتب فرانکفورت درباره فرهنگ و سینماست. بدین­ منظور یکی از فیلم­های برگزیده دینی در سال­های اخیر، با استفاده از آراء مکتب فرانکفورت درباره فرهنگ و رسانه و نیز استفاده از رویکرد انتقادی «تحلیل گفتمان انتقادی» به زبان، مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین­منظور پس از مروری تحلیلی بر آراء آدورنو و بنیامین درباره صنعت فرهنگ و سینما و با توجه به این­که در رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف، تحلیل گفتمان به تنهایی قادر به تحلیل پرکتیس اجتماعی گسترده­تر نیست و نیاز به نظریه اجتماعی دارد، از رویکرد فرکلاف برای تحلیل فیلم استفاده شده است. با استفاده از رویکرد فرکلاف  در سه سطح پرکتیس متنی و پرکتیس گفتمانی و پرکتیس اجتماعی، به توصیف، تفسیر و تبیین متن فیلم سربه­مهر پرداخته شده است. از نتایج عمده تحقیق حاکم شدن منطق کالایی بر فیلم­های دینی به­طور خاص، و برداشت از دین به­طور عام، در صنایع فرهنگی است.

کلیدواژه‌ها

  • -         اسفندیاری، عبدالله(1384 )سینما در حوزه معارف دینی، ماهنامه  بیناب،سال سوم، شماره8،صص.123-116

    -         آیشنبرگر، آمبروس(1380) نشانه‌های معنوی در سینما، اندیشمندان غیرایرانی، ترجمه فرهاد ساسانی تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی

    -         بادامچی، محمد حسین(1392) سربه مهر: سربه زیر از آخرین نفسهای رنجور دینداری پسامدرن شهری، سایت علوم اجتماعی ایرانی اسلامی.

    -         بورن، جورجینا(1388)علیه نفی و در دفاع از سیاست تولید فرهنگی: آدورنو، زیبایی شناسی و امر اجتماعی، ترجمه کریم پور زبید، فصلنامه زیبا شناخت،سال دهم، شماره21،صص.72-49 .

    -         بیچرانلو، عبدالله و جمال محمدی(1392) تحلیل روایی دگرگونی ارزش­ها، هویت­ها و سبک­های زندگی در سینمای بعد از انقلاب، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران،سال ششم، شماره3، صص.113-87.

    -         تامسن،کریستین(1377) روش نئوفرمالیستی در نقد فیلم،ترجمه محمدگذرآبادی، فصلنامه فارابی، سال هشتم، شماره 3، صص 145-114

    -         حبیبی، فواد(1392)علیه ایدئولوژی­های پایان:آپوکالیپتیسیسم، منطق سینمایی سرمایه داری فاجعه، تهران: آمه.

    -         داوری، محمد(1388) غلبه نگاه کارکردی به دین، عامل تقویت دین یا زمینه ساز عرفی شدن در جامعه ایران، اسلام و علوم اجتماعی،سال یکم، شماره2، صص.167-198.

    -         دووینیو، ژان(1388) جامعه شناسی هنر، مترجم مهدی سحابی، تهران: مرکز.

    -         ساعتچی، محمدمهدی(1387)دگرگونی منش هنر در «عصر فیلم» (نگاهی به آرای والتر بنیامین در مورد سینما و عکاسی)، نشریه اطلاعات حکمت و معرفت، سال سوم، ش.34،صص.31-33

    -         سلطانی، سیدعلی اضغر(1387) قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.

    -         شجاعی زند، علیرضا(1380)  الگوهای عرفی شدن جوامع، مجموعه مقالات مناسبات دین و فرهنگ در جامعه ایران، دبیرخانه دین پژوهان کشور:قم

    -         طباطبایی، محمدحسین(1374) تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم:  دفتر انتشارات  اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

    -         فرکلاف، نورمن(1379) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها

    -         کمالی نیا، فرزین(1391)بحران اعتبار در تئوری فیلم معاصر و راههای پیشرو(1970-2012) نشریه کیمیای هنر،سال یکم، ش.4، صص.87-105

    -         مارش،کلایو، و  گی اوتیز(1383) الهیات و رای مدرن و پسامدرن: دستور کار آینده برای الهیات و فیلم، ترجمه فریده حق بین، نشریه بیناب،سال دوم، ش.7،صص.215-206

    -         مایلز، مارگارت(1383)سایه های متحرک: مذهب و سینما بمثابه فراورده‌های فرهنگی، ترجمه شاپور عظیمی،فصلنامه بیناب،سال دوم، ش.7، صص 187-172

    -         معقولی، نادیا و دیگران(1390)تحلیل جامعه شناختی مفهوم مرگ در موج نو سینمای ایران،فصلنامه جامعه شناسی هنر و ادبیات،سال سوم،  ش.2،صص.125-142

    -         منصور ابراهیمی، منصور(1386)درباره‌ سینمای دینی(1)،ماهنامه رواق هنر و اندیشه، سال دوم، ش.10

    -         مورگان، دیوید(1392) کلید واژگانی در باب دین، رسانه و فرهنگ، به کوشش: امیر یزدیان ویراستار: محمدصادق دهقان، نسخه برخط موجود در پایگاه اینترنتی اداره کل پژوهش های اسلامی رسانه

    -          می، جان.ر(1387)نظریه‌های معاصر درباره‌ی تفسیر فیلم دینی،ترجمه فرهاد ساسانی، تهران: انتشارات سوره مهر

    -         نوذری، حسینعلی(1383) نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی،تهران: آگه

    -         هیل،جان و پاملا چرچ گیبسن(1388)رویکردهای انتقادی در مطالعات فیلم، انتشارات سوره مهر:تهران

    -         وارتنبرگ، توماس(1387)پرونده: فلسفه فیلم، ترجمه  حسین شقاقی، نشریه اطلاعات حکمت و معرفت،سال سوم، ش.33،صص.12-16

    -     والدمن، دیان(1379)نظریه انتقادی و فیلم: آدورنو و بازنگری صنعت فرهنگ، ترجمه علی شیخ‌مهدی، فصلنامه فارابی،سال دهم، شماره36. صص 177-160

    -         ویلسون، راس(1389) تئودور آدورنو، ترجمه پویا ایمانی، تهران: نشر مرکز

    -         یزدانجو، پیام(1383) اکران اندیشه فصلهایی در فلسفه سینما، نشرمرکز: تهران

    -         یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس(1389)نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشرنی

  •  

    -         Blommaert, Jan and Chris Bulcaen(2000) Critical  Discourse  Analysis, Annual Review of Anthropology,29, 447–466.

    -         Gregory Watkins(2009) religion,Film and film theory,in The Continuum Companion to Religion and Film ,Edited by William L. Blizek, Continuum:London