نوع مقاله : علمی

نویسنده

دانشیار پژوهش هنر در فرهنگ، هنر و ارتباطات

چکیده

در ایران پس از انقلاب اسلامی؛ مطبوعات هنری، بخشی از جریان اندیشه‌ورزی تخصصی هنر را برعهده گرفتند. هنر ‏دینی معاصر ‏نیز موضوع اصلی برخی مجلاتی بود که درصدد برساخت مفاهیم ثانویه‌ای از مفهوم هنر دینی بودند. این ‏مقاله با توجه به اهمیت ‏کارکرد این مجلات از منظر هنری و مطبوعاتی، سه مجلۀ هنر دینی، رواق هنر و اندیشه و عصر ‏آدینه را برای پاسخ به این پرسش ‏که از هنر دینی معاصر، چه انگاره‌ای برساخته‌ شد، مطالعه کرده است. با توجه به ‏تعاریف هنر دینی در منظر سنت‌گرایان و ‏حکمای و فقهای مسلمان، مقاله نسبت مقولات برساخته را با آنها سنجیده است. ‏همچنین در رویکرد نظری از منظر ارتباطی، ‏نسبت جریان اندیشه‌ورز مجلات را در باب کارکرد هنر دینی معاصر، با ‏نظریات گلولة جادویی و مخاطب فعال مطالعه نموده است. ‏تحقیق در این مقاله، به روش تحلیل مضامین مجلات مذکور ‏انجام شد. نتایج نشان داد که این مطبوعات، مفهومی از هنر دینی ‏معاصر را، قریب به دیدگاه‌های نهاد روحانیت در خصوص دین برساختند، ‏در حالی‌که اندیشه‌ورزی بنیادین مبتنی بر مبادی سنتی ‏فلسفی و حکمی هنر دینی، قوام و دوام نیافت. ‏
در این پارادایم به هنر از دیدگاهی کارکردگرا نگریسته و هنر، با توجه کامل به سینما، به‌مثابه ابزار، وسیله و رسانه‌ای برای ‏تبلیغ ‏دین شناخته شد که از منظر اثربخشی ارتباط با مخاطبان آن، متکی به نظریۀ گلولة جادویی بوده و نقش فعال ‏مخاطبان در ارتباط ‏با رسانه، نادیده انگاشته شده است. ‏

کلیدواژه‌ها

  •  

    • ابن‌سینا، علی حسین بن عبدالله (1363). الشفاء، الهیات، تهران: ناصرخسرو.
    • بورکهارت، تیتوس (1369). هنر مقدس. ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
    • تانکارد، جیمز و سورین، ورنر (1388). نظریه‌های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، تهران: دانشگاه تهران.
    • جوادی آملی، عبدالله (1385). سروش هدایت، چاپ اول، قم: اسرا.
    • جوادی آملی، عبدالله (1387) سروش هدایت، چاپ دوم، قم: اسرا.
    • صدرالمتالهین (1362). مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ ابوالحسن فقیهی، و محمد شیخ‌زاده (1390). «ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻀﻤﻮن و ﺷﺒﻜه ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ: روﺷﻲ ﺳﺎده و ﻛﺎرآﻣﺪ ﺑﺮای ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در داده‌ﻫﺎی ﻛﻴﻔﻲ»، اندیشه مدیریت راهبردی، پاییز و زمستان، ش 10، 198-51.
    • فارابی، ابونصر محمدبن محمد (1382). فصول منتزعه، تصحیح، ترجمه و شرح حسن ملک‌شاهی، تهران: سروش.
    • کیا، علی‌اصغر و رحمان، سعیدی (1383). مبانی ارتباط، تبلیغ و اقناع، تهران: موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
    • لیتل جان، استیفن (1384). نظریه‌های ارتباطات، ترجمه مرتضی نوربخش و دیگران، چاپ اول، تهران: جنگل.
    • مصباح، محمد‌تقی (1381). آموزش عقاید، چاپ هفتم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
    • مک‌کوایل، دنیس (1385). نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
    • نصر، سیدحسین (1375) معرفت و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
    • Coomaraswamy, Ananda. K. (1965) Christian and Oriental Philosophy of Art, Dover Publications: New York.
    • Burckhardt, Titus. (1976) Principes et méthodes de l’art sacré, Dervy-Livres: Paris.

    -اعوانی، غلامرضا (1385). دین و هنر، «رواق هنر و اندیشه»، ش 1، 15-9.

    -تندی، احمد (1387). انفطار صورت: هنر دوره اسلامی، «رواق هنر و اندیشه»، ش 30، 19-9.

    -جی. اسنی، برایان (1387). روح و جسم: ماهیت بلاغی آخرین وسوسه مسیح (ع)، ترجمه بابک تبرائی، «رواق هنر و اندیشه»، ش 31 و 32، 81-54.

    -حیاتی، وحید (1380). همچون استخوانی برآمده از خاک، «رواق هنر و اندیشه»، ش 5، 8-6.

    - حیاتی، وحید (1385). لحظه‌های ناب، «رواق هنر و اندیشه»، ش 2، 8-6.

    - حیاتی، وحید (1385). هنر، تجلی شیدایی، «رواق هنر و اندیشه»، ش 1، 8-6.

    - دکونچینی، باربارا (1386). بحران معنا در دین و هنر، ترجمه حمید بخشنده، «رواق هنر و اندیشه»، ش 20، 34-27.

    - دیویس، استیفن (1385). چالش‌های تعریف هنر، «رواق هنر و اندیشه»، ش 2، 63-46.

    - صدرا، محمد (1385). انفطار صورت: تعاریف هنر از افلاطون تا مونرو بردزلی، «رواق هنر و اندیشه»، ش 4، 19-9.

    - فهیمی‌فر، اصغر (1382). آشنایی با هنر دینی در تاریخ باستان، «رواق هنر و اندیشه»، ش 17 و 18، 58-41.

    -گریگوری، آنی. (1387). مجید مجیدی و سینمای نوین ایران، ترجمه سعید تنها، «رواق هنر و اندیشه»، ش 23، 79-70.

    -گویتز، رونالد (1386). آیا هنر برای دین مفید است، ترجمه حمید بخشنده، «رواق هنر و اندیشه»، ش 22، 80-72.

    -مرشدلو، مصطفی (1385). هنر قدسی، «رواق هنر و اندیشه»، ش 5، 117-110.

    -مرشدلو، مصطفی (1386). ما، سیصد و باقی قضایا، «رواق هنر و اندیشه»، ش 11، 100-92.

    -هاکر، سوفی (1385). هنر دینی چیست، ترجمه حمید بخشنده، «رواق هنر و اندیشه»، ش 19، 65-59.

    فصلنامه عصر آدینه

    -بیچرانلو، عبدالله (1390). توسعه عدالت زبانی؛ راهبرد رسانه برای ایجاد جامعه زمینه‌ساز، «عصر آدینه»، ش 7، 52-41.

    -بی‌نا. (1386). بعدالتحریر، «عصر آدینه»، ش 2، 132.

    -ذوالفنون، حسین. (1386). هنر به‌عنوان امر نجات‌بخش، «عصر آدینه»، ش 2، 29-25.

    -شریعتمدار، مونا و نجفی جیلانی، عطاالله (1393). جایگاه هنر بومی و اسلامی در شاخص‌های مؤثر بر مهندسی فرهنگی جامعه زمینه‌ساز ظهور مهدی موعود، «عصر آدینه»، ش 13، 48-28.

    -عظیمی خرم‌آبادی، کاظم. (1394). زمینه‌سازی رسانه‌ای-تبلیغاتی ظهور مهدی موعود، «عصر آدینه»، ش 15، 58-49.

    -عمید، حسین (1385). این شرح بی‌نهایت، «عصر آدینه»، ش 1، 5-2.

    - عمید، حسین (1385). صبح سرمدی، «عصر آدینه»، ش 5، 5-2.

    - عمید، حسین (1386). جام نو و می کهن، «عصر آدینه»، ش 2، 5.

    - عمید، حسین (1388). دین و سبک هنری، «عصر آدینه»، ش 3، 40-32.

    - عمید، حسین (1390). کلام و تصویر؛ تزاحم ایمان و انکار، «عصر آدینه»، ش 7، 5-2.

    -فراستی، مسعود؛ طالب‌زاده، نادر و حسین عمید (1385). سینما و مهدویت، «عصر آدینه»، ش 1، 23-6.

    -کلریچ، لئوناردو (1385). موعود و هنر متعالی، «عصر آدینه»، ش 1، 11-6.

    -گرابار، اولگ (1389). زیبایی‌شناسی هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، «عصر آدینه»، ش 11، 67-43.

    -گودرزی، غلامرضا (1393). تمدن‌سازی و هنر زمینه‌ساز، تصمیمی موعودگرا، راهبردی فعال، «عصر آدینه»، ش 13، 58-49.

    -لیمن، الیور (1388). دین و سبک هنری، «عصر آدینه»، ش 3، 31-16.

    - لیمن، الیور (1389). زیبایی‌شناسی هنر اسلامی، ترجمة بهزاد برکت، «عصر آدینه»، ش 5، 47-40.

    -موسوی گیلانی، سیدرضی (1385). رویکرد هنری به مهدویت، «عصر آدینه»، ش 1، 35-32.

    ‏- موسوی گیلانی، سیدرضی (1386). سنجش مولفه‌های هنر اسلامی با هنر مدرن، «عصر آدینه»، ش 2، 24-12.

    -موسوی گیلانی، سیدرضی (1389). تأملی در اصطلاح هنر اسلامی، «عصر آدینه»، ش 5، صص 39-31.

    -موسوی گیلانی، سیدرضی (1393). سرمقاله، «عصر آدینه»، ش 13، 11-5.

    -مولانا، سیدحمید (1390). فصوص رسانه اسلام‌گرا، «عصر آدینه»، ش 7 و 8، 23-6.

    -میلانی، سیدحسین (1392). هنر اسلامی و عصر جدید، «عصر آدینه»، ش 11، 42-37.

    -نائیجی، هادی (1388). موعود هنر یا هنر موعود، «عصر آدینه»، ش 3، 5-2.

    -نصر، سیدحسین (1389). اسلام و موسیقی، ترجمه رحیم قاسمیان، «عصر آدینه»، ش 5، 99-94.

     

    -اوحدی، مسعود (1380). سینما و متافیزیک، «هنر دینی»، ش 7، 182-173.

    -بورکهارت، تیتوس (1378). نظری به اصول و فلسفه هنر اسلامی، «هنر دینی»، ش 2، 78-67.

    -بی‌نا (1379). سرمقاله، «هنر دینی»، ش 6، 8-5.

    -بی‌نا (1385). اصل دینی‌بودن هنر، «هنر دینی»، ش 21، 57-55.

    -بی‌نا (1385). اصول نظام هنر دینی، «هنر دینی»، ش 21، 64-59.

    -بی‌نا (1385). سرمقاله، «هنر دینی»، ش 21، 2.

    -بی‌نا (1385). سرمقاله، هویت عرفانی هنر دینی، «هنر دینی»، ش 21، 54-53.

    -بی‌نا (1385). مبادی هنر دینی، «هنر دینی»، ش 21، 14-7.

    -جعفری، سید علی‌رضا (1379). دیدار آشنا، «هنر دینی»، ش 3، 6-4.

    -جعفری، سید علی‌رضا (1381). سرمقاله، «هنر دینی»، ش 13، 6-5.

    ‏-جعفری، سید علی‌رضا (1378). آفرینش دینی، «هنر دینی»، ش 1، 4-3.

    ‏- جعفری، سید علی‌رضا (1379). سرمقاله، «هنر دینی»، ش 4، 8-4.

    ‏- جعفری، سید علی‌رضا (1379). وصال، «هنر دینی»، ش 10، 5.

    ‏- جعفری، سید علی‌رضا (1380). پیوست با کردگار، «هنر دینی»، ش 8، 8-5.

    ‏- جعفری، سید علی‌رضا (1380). کوی یار، «هنر دینی»، ش 9، 8-5.

    ‏- جعفری، سید علی‌رضا ‏(1380). نور رخسار یار، «هنر دینی»، ش 7، 8-5.

    ‏- جعفری، سید علی‌رضا (1383). سرمقاله، «هنر دینی»، ش 19 و 20، 6-5.

    -جعفری، محمدتقی (1378). مقدمه‌ای بر فلسفه هنر از دیدگاه اسلام، «هنر دینی»، ش 2، 29-7.

    -جوادی آملی‏، عبدالله (1378). هنر دینی، «هنر دینی»، ش 1، 8-5.

    -جوادی آملی‏، عبدالله (1385). هنر و زیبایی از منظر دین، «هنر دینی»، ش 21، 52-43.

    -خرازی، سید محمد‌باقر (1378). نماآوای دینی، «هنر دینی»، ش 1، 54-50.

    -مرادی، علی (1378). هنر از دیدگاه افلاطون، «هنر دینی»، ش 2، 79-87.

    -نجومی‏، سید مرتضی (1379). بهاران هنر، «هنر دینی»، ش 3، 52-43.

    -نصر، سیدحسین (1385). هنر قدسی در فرهنگ ایران، ترجمه سید محمد آوینی، «هنر دینی»، ش 9، 144-131.

    -نقی‌زاده، محمد (1380). بهره‌گیری دین از هنر: رابطه متقابل دین و هنر، «هنر دینی»، ش 9، صص 130-111.

    -نقی‌زاده، محمد (1380). رابطه متقابل دین و هنر، «هنر دینی»، ش 8، 152-135.

    -نقی‌زاده، محمد (1381). آیا اسلام برای هنر محدودیت ایجاد می‌کند، «هنر دینی»، ش 11، 36-15.

    -نقی‌زاده، محمد (1385). نقش فضای تفکر دینی در شکل‌گیری هنر اسلامی، «هنر دینی»، ش 13، 82-75.