نویسندگان

1 دانشگده علوم ارتباطات علامه

2 جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

3 دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

چکیده

هر کاربر ایرانی طی شبانه‎روز زمان زیادی را در شبکه‌های مجازی می‏گذراند. برای کاربران این شبکه‌ها، شبه‌جامعه یا جامعۀ مجازی جایگزین جامعۀ واقعی می‌شود و بازتولید فرهنگ روزمرۀ جهان واقعی در فضای مجازی متبلور شده است. این فرهنگ مجازی، در برابر فرهنگ رسمی قراردارد که عرصۀ وسیعی از اطلاعات و کردهای معنایی را ایجاد می‌کند. این کنش‎گران انگیزه‌ها، نیازها، تشخیص‌ها، کمبودها، محدودیت‌ها، تقاضاها و تحمیل‌های سازمان اجتماعی خاص خود را دارند که در شبکه‏های مجازی، همراه آن‎هاست. این تحقیق در صدد شناسایی علل گرایش کاربران ایرانی به شبکه‌های مجازی است.
     روش تحقیق از نوع کیفی و با استفاده از تحلیل مضمون انجام‎ شده است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‎ای و مصاحبه استفاده شد. جامعۀ ‌آماری ‌شامل اساتید، ‌صاحب‌نظران ‌و ‌خبرگان ‌علوم‌ ارتباطات، فن‎آوری اطلاعات، علوم اجتماعی‌، ‌روانشناسی اجتماعی‌، علوم سیاسی، مطالعات فرهنگی و مردم‌شناسی و ‌همچنین‌، کاربران‌ فعال ‌(مدیران‌ گروه‌ها، کانال‌ها ‌یا ‌صفحات‌ پربازدید در تلگرام، اینستاگرام، توییتر، فیس‌بوک و غیره) است. 25 نفر برای نمونه انتخاب شدند و مصاحبه از ایشان صورت گرفت. برای انتخاب مصاحبه‌شوندگان، ابتدا از روش نمونه‌گیری هدفمند یا قضاوتی و سپس از روش نمونه‌گیری گلوله‎برفی استفاده شد. ساخت مدل نهایی شبکه مضامین با نرم‌افزار MAXQDA انجام گرفت.
نتایج حاصل از یافته‏های تحقیق در خصوص علل گرایش کاربران به شبکه‌های مجازی در 10 مضمون اصلی؛ جذابیت، تازگی و نوآوری، خودشیفتگی و نمایش خود، هویت‌های مجازی چندگانه، رفع نیازهای متنوع، رفع خلأهای ارتباطی و اطلاعاتی، رفع محرومیت و محدودیت، ارتباط شبکه‎ای و تعاملی، ارتقاء آگاهی اجتماعی، مشارکت شهروندی و توانمندی اقتصادی طبقه‌بندی شده است.

کلیدواژه‌ها

 
1)      ابراهیمی‌فر، طاهره، یعقوبی‌فر، حامد، (1393)، تأثیر شبکه‎های اجتماعی بر افکار عمومی؛ بررسی موردی انتخابات ریاست جمهوری سال 1388، فصلنامه علمی-تخصصی دانش انتظامی پلیس پایتخت، سال هفتم، ش 1.
2)      ابویی اردکان، محمد، لبافی، سمیه، آذرپور، سمانه و جلال‌پور، مهدیه (1393)، شناسایی عوامل حیاتی موفقیت تفکر راهبردی در دیدگاه مدیران سازمان‏های فرهنگی شهر اصفهان؛ پژوهشنامه مدیریت اجرایی، سال ششم، ش یازدهم، 34-13.
3)      ایمان، محمدتقی و مرادی، گل‎مراد (1390)، روش‌شناسی نظریه اجتماعی گافمن، نشریه زن و جامعه (جامعه‏شناسی زنان)، تابستان، دوره2،  شماره 2، 77-59. 
4)      بختیاری، آمنه، (1391)، بررسی هنجارهای اخلاقی در فضای مجازی (اینترنت)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات رسانه‌ای، دوره 7، شماره 4(پیاپی 19).
5)      پاستر، مارک، (1378)، عصر دوم رسانه‏ها، ترجمه غلامحسین صالحیار، نشر ایران.
6)      توانا، محمدعلی، هاشمی اصل، سید عبدالله، (1393)، تأثیر فضای مجازی بر سرگشتگی (بحران) هویتی و فرهنگی، فصلنامه علمی تخصصی پژوهش‌های سیاسی، سال چهارم، شماره 9.
7)      حافظ‌نژاد، یحیی، (1389)، تاثیر عوامل اجتماعی-اقتصادی-فرهنگی بر میزان گرایش به استفاده از اینترنت در بین دانش‌آموزان (مورد مطالعه دانش آموزان دبیرستانی شهرستان آبدانان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر.
8)      خانیکی، هادی و بابایی، محمود (1390)، فضای سایبر و شبکه‎های اجتماعی: مفهوم و کارکردها، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، دوره اول، شماره1، پاییز و زمستان، 96-71.
9)      خدایاری، کلثوم، دانشور حسینی، فاطمه و سعیدی، حمیده (1393)، «میزان و نوع استفاده از شبکه‏های اجتماعی مجازی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه آزاد مشهد)»، فصلنامه پژوهش‏های ارتباطی، سال بیست و یکم، شماره 1(پیاپی77)، بهار، 192-167.
10)  راودراد، اعظم، گیشنیزجانی، گلنار، (1396)، گونه،شناسی الگوهای بازنمایی بدن رسانه‌ای کاربران ایرانی شبکه اجتماعی اینستاگرام، فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، سال سوم، شماره 1، 259- 304.
11)  سادوک، بنیامین جیمز، سادوک، ویرجینیا آلکوت، (1388)، خلاصه روان‌پزشکی: علوم رفتاری – روان‌پزشکی بالینی، ترجمه نصرت‌الله پور افکاری، تهران. آینده‌سازان، شهرآب
12)  عباسی، بدری، قلی‌پور، آرین، دلاور، علی و جعفری، پریوش (1388)، تحقیق کیفی پیرامون تأثیر رویکرد تجاری‌سازی بر ارزش‌های سنتی دانشگاه، فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست علم و فناوری، سال 2، ش 2، 76-63.
13)  فرزانه، سیف‏الله، فلاحتی شهاب الدینی، راضیه، (1394)،  بررسی عوامل اجتماعی موثر بر گرایش به شبکه‌های اجتماعی مجازی (مورد مطالعه: دانش آموزان دختر متوسطه دوره دوم شهر بابل)، دو فصلنامه مشارکت و توسعه اجتماعی، سال اول، شماره یک، 22-1
14)  کار، نیکلاس (1392)، اینترنت با مغز ما چه می‏کند؟، ترجمه محمود حبیبی، تهران: نشر گمان.
15)  کاستلز، مانوئل، (1380)، عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ (ظهور جامعه شبکه‌ای)، ترجمه احمد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران: انتشارات طرح نو.
16)  محمدپور، احمد (1392)، روش تحقیق کیفی ضد روش2: مراحل و رویه‏های عملی در روش‏شناسی کیفی، تهران: جامعه‏شناسان.
17)  مرادی، مرتضی (1393)، گذر پارادایمی از پژوهش‌های کمی به پژوهش‏های کیفی در علوم انسانی، مجله رهیافت، ش 57.
18)  مزینانی، ربابه، (1389)، ملانی کلاین نظریه‌پرداز روابط با ابژه، تهران. انتشارات دانژه
19)  مک‌کوایل، دنیس، (1387)، مخاطب‌شناسی، ترجمه مهدی منتظرقائم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
20)  مهدوی، مجتبی، (1392)، فضای سایبری به‌مثابه حوزه قدرت، ماهنامه اندیشه پویا، پاییز.
21)  نیک‏نیا، معصومه (1394)، جامعه شبکه‏ای: بنیادها و کارکردها، فصلنامه نقد کتاب، اطلاع‏رسانی و ارتباطات، سال دوم، شماره5، بهار، 249-237.
22)  هرمز، مهرداد، (1388)، مقدمه‌ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، تهران: انتشارات فاران.
 
23)  Al-Ghafri, Rahma K, Al-Badi Ali H. (2016), Users’ Activities on Social Media as indicators of Self-Esteem: a Case Study in Oman, Journal of Internet Social Networking & Virtual Communities http://www.ibimapublishing.com/journals/JISNVC/jisnvc.html.
24)  Alhojailan, M.I. (2012) Thematic Analysis: A Critical Review of its Process and Evaluation. West East Journal of Social Sciences, 1, 39-47.
25)  Boyatzis, R. E. (1998). Transforming qualitative information: thematic analysis and code development. Sage.
26)  Braun, v and Clarke, v (2006), Using thematic analysis in psychology , qualitative research in psychology journal, vol 2, 123-140
27)  Gray, P., Williamson, J. & Karp, D. (2007), The Research imagination: an Introduction to qualitive and quantitative methods. Cambridge University Press.
28)  Javadi, M. & Zarea, M. (2016). Understanding Thematic Analysis and its Pitfalls. Journal Of Client Care, 1 (1) , 33-39.
29)  King, N., & Horrocks, C. (2010), Interviews in qualitative research, London: Sage. Lincoln, Y. & Guba, E. (1985), Naturalistic Inquiry, Beverley Hill, CA: Sage.
30)  Long,Janet H, Chen, Guo-Ming, (2007), The Impact of Internet Usage on Adolescent Self-Identity Development, China Media Research, 3(1).
31)  Mastromatteo, Juan Daniel Machin, (2010), Exploring Users’ Information Behavior in Social Networks, Master Thesis International Master in Digital Library Learning.
32)  Pempek, ­T, & et al. (2009), “College students' social networking experiences on Facebook”, Journal of Applied Developmental Psychology, 30: 227–238.
33)  Tummers, L. & Karsten, N. (2011), “Reflecting on the Role of Literature in Qualitative Public Administration Research: Learning From Grounded Theory”, Administration & Society, published online 24 August.
34)  Vaismoradi, M., Turunen, H. & Bondas, T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study. Nursing and Health Sciences, 15(3), 398-405.
35)  Van Dijk, Jan. (2012), The Network Society. 3rd ed. London: Sage. vi, 326 p.ISBN: 9781446248959.
36)  Hesse-Biber., Nagy, S., & Levy, P. (2004), Approaches to Qualitative Research. New York: oxford University Press.
37)  Seidman, I. (2006), Interviewing as Qualitative Research: A Guide for Researchers in Education and the Social Sciences. 3rd ed. by Teachers College Press.