چکیده

هدف این مقاله بررسی جایگاه برنامه درسی پنهان در زندگی دانش‌آموزی است. در این راستا ابتدا مبانی نظری و خاستگاه برنامه درسی پنهان و چگونگی شکل گرفتن آن مورد بحث قرار گرفته است. سپس جامعه مورد تحقیق معرفی و به‌طور خلاصه رویکرد و روش تحقیق کیفی پدیدارشناختی و چگونگی به کار بستن و اجرای عملی آن ارائه شده است.
در بخش یافته‌ها جوّ اجتماعی مدارس و فضای کلی روانی ـ اجتماعی و ارتباطی حاکم بر آن‌ها و زندگی دانش‌آموزی بحث و بررسی شده است. یافته‌ها مؤید غلبه نوعی برنامه درسی پنهان است که آن را الگوی «مقاومت همراه با تابعیت» در زندگی دانش‌آموزی نامیده‌ایم. این الگو بر محور «جو اجتماعی» شکل می‌گیرد و در زمینه‌های متعدد در مقابل سیاست‌ها و برنامه‌های رسمی قرار می‌گیرد. الگوی برنامه درسی پنهان در زندگی دانش‌آموزی بیشتر در سبک زندگی و فضای اجتماعی نمود یافته و کمتر جنبه «اعتقادی» و «سیاسی» دارد.

کلیدواژه‌ها

ـ اسکندری، حسین (1387) برنامه درسی پنهان، تهران: انتشارات نسیما.
ـ اسکندری حسین(1383) تربیت پنهان، تهران: تزکیه.
ـ ایزدی، صمد، شارع پور، محمود و قربانی قهرمان، راضیه (1388)«بررسی نقش برنامه درسی پنهان در ایجاد نگرش به اقتدار، تقویت هویت ملی و جهانی شدن (موردمطالعه دانش‌آموزان مدارس متوسطه)»، فصلنامه مطالعات ملی، سال دهم، شماره 3.
ـ توسلی، غلامعباس(1387) جامعه شناسی و آموزش‌وپرورش، تهران: نشر علمی.
ـ حداد علوی، رودابه، عبداللهی، احمد و علی احمدی، امید(1386) «برنامه درسی پنهان: پژوهشی در یادگیری‌های ضمنی مدرسه، مورد: روحیه علمی»، فصلنامه تعلیم وتربیت، سال بیست و سوم، شماره 2.
ـ خلخالی، علی.(1379) «ارائه چارچوب نظری برای تشخیص جو مدرسه»، فصلنامه تعلیم و تربیت، سال شانزدهم، شماره 2.
ـ دوانلو، میترا (1387) برنامه درسی پنهان، تهران: شلفین
ـ ربیعی، محسن. (1386)«برنامه درسی پوچ و پنهان در پرورش حیطه‌های عاطفی»، رشد تکنولوژی آموزشی، شماره 44.
ـ رضایی، محمد (1387)تحلیلی از زندگی روزمره دانش‌آموزی، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.
ـ سعیدی رضوانی، محمود و کیانی نژاد، عذرا (1380) بررسی عوامل تأثیرگذاری نامطلوب درس بینش اسلامی دوره متوسطه ـ پژوهشی در حوزه برنامه درسی پنهان، موجود در پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش.
ـ سعیدی رضوانی، محمود (1389) نقدی بر روش‌های تربیت دینی، مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ سیلور جی گالن، الکساندر ویلیام ام، لوئیس، آرتور(1371) برنامه‌ریزی درسی برای تدریس و یادگیری بهتر، ترجمه خوی نژاد، مشهد: انتشارات آستان قدس.
ـ شارع پور، محمود (1387)جامعه شناسی آموزش‌وپرورش، تهران: سمت.
ـ طالبی، ابوتراب (1384)بررسی مناسبات نسلی در ایران با تأکید بر گروههای مرجع جوانان، همایش ملی مناسبات نسلی.
ـ عابدی، احمد و تاجی، مریم (1380) «نقش برنامه درسی پنهان مدارس در شکل گیری شخصیت و رفتار دانش‌آموزان»، آموزه شماره نهم، بهار.
ـ عبّاسی احمد، کیانی، منتظرالظهور، شمس، فدایی فرد و دیگران (1386) مجموعه مقاله‌های همایش استانی برنامه درسی پنهان، برگزارکننده دانشگاه آزاداسلامی واحدشهرکرد، حوزه معاونت پژوهش، اصفهان: انتشارات نوشته.
ـ علیخانی، محمد حسین و مهر محمدی، محمود (1384) «بررسی پیامدهای قصد نشده، برنامه درسی پنهان، ناشی از جّو اجتماعی مدارس دوره متوسطه شهر اصفهان و ارائه راهکارهایی برای کاهش پیامدهای منفی آن» دو ماهنامه علمی پژوهشی دانشگاه شاهد، سال دوازدهم دوره جدید شماره 12، شهریور.
ـ فتحی واجارگاه، کورش (1386) برنامه درسی به سوی هویت‌های جدید، جلد اول، تهران: آییژ.
ـ فتحی واجارگاه، کورش و واحد چوکده، سکینه (1385)«شناسایی آسیب‌های تربیت شهروندی در برنامه‌ریزی پنهان: نظام آموزش متوسطه نظری ازدیدگاه معلّمان زن شهرتهران وارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، شماره 17، سال پنجم، پاییز.
ـ فراستخواه، مقصود (1389) «برنامه درسی مستور و معکوس در آموزش‌وپرورش امروزی ایران»، ماهنامه آیین، آبان.
ـ فراستخواه، مقصود (1387)«تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای محیط علمی و آموزش عالی با هدف تغییرات راهبردی در آموزش‌وپرورش ایران»، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، شماره 16، دوره دوم، تابستان
ـ کاشانی، مجید(1379)«بررسی تضاد ارزش‌های اجتماعی خانه و مدرسه و تأثیر آن بر هنموایی دانش‌آموزان»، فصلنامه تعلیم و تربیت، سال شانزدهم، شماره 3، پاییز.
ـ کدیور، پروین (1375) «بررسی رشد قضاوت‌های اخلاقی دانش‌آموزان و رابطه آن با جّو سازمانی مدرسه و نحوه تعامل معلم و دانش‌آموزان»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 4، زمستان.
ـ کریمی، عبدالعظیم (1381) آموزش به مثابه پرورش، تهران: وزارت آموزش‌وپرورش، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
ـ گوردون، توماس (1378) برنامه درسی پنهان، ترجمه محمدداوودی، فصلنامه حوزه ودانشگاه، شماره 19.
ـ مذبوحی، سعید (1387) «نقش برنامه درسی پنهان در طراحی آموزش»، مجله رشد شماره 4، دی.
ـ محمدپور، احمد (1389) منطق و طرح در روش شناسی کیفی، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
ـ متقی زاده، محمد حسن (1380) «ارتقای فرهنگ مدرسه، بنیانی برای اصلاح مدرسه»، فصلنامه تعلیم و تربیت، سال هجدهم، شماره 3، پاییز.
ـ مهرام، بهروز و همکاران (1385). «نقش مؤلفه‌های برنامه درسی پنهان در هویت علمی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه فردوسی مشهد)»، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، سال اول، شماره 3، پاییز.
ـ مهر محمدی، محمود (1388) برنامه درسی: نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم اندازها، تهران: انتشارات سمت.
ـ مهر محمدی، محمود و ... (1387) میزگرد تخصصی «بازشناسی مفهوم و کاربرد برنامه درسی پنهان» فصلنامه مطالعات برنامه درسی، سال دوم شماره 8 بهار.
ـ هومن، حیدرعلی (1385) راهنمای علمی پژوهش کیفی. تهران: سمت.
 

منابع انگلیسی:

 
ـ  Apple, M. W. (1980). The other side of the hidden curriculum: Correspondence theories and the labor process. Interchange, 11(3), 5-22.
ـ Assor, A., & Gordon, D. (1987). The implicit learning theory of hidden‐curriculum research. Journal of Curriculum Studies19(4), 329-339.
ـ Gordon, D. (1997). Hidden curriculum. International encyclopedia of the sociology of education, 484-487.
ـ Hassan, A., & Bijandi, M. S. (2009). Hidden curriculum in higher education: Linking philosophy to practice. The Journal of International Management Studies4(1), 92-8.
ـ Jerald, C. D. (2006). School Culture:" The Hidden Curriculum." Issue Brief. Center for Comprehensive School Reform and Improvement.
ـ Kentli, F. D. (2009). Comparison of hidden curriculum theories. European Journal of Educational Studies, 1(2), 83-88.
ـ Thornberg, R. (2006). Hushing as a moral dilemma in the classroom. Journal of Moral Education, 35(1), 89-104.
ـ Wear, S. (2008). Challenging the hidden curriculum. Journal of general internal medicine, 23(5), 652-653.