نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

استادیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

در این مقاله با پیروی از این ایده مبنایی که کلیت اجتماعی را می‌توان در تصویر به عنوان امر به ظاهر پیش پا افتاده کلیت جزئی تحلیل کرد، به بررسی وضعیت دین در ایران معاصر و در قاب سینما پرداخته شده است. توجه ویژه و رویکرد اساسی در این مقاله به نگاه‌های انتقادی مکتب فرانکفورت درباره فرهنگ و سینماست. بدین‌ منظور یکی از فیلم‌های برگزیده دینی در سال‌های اخیر، با ابتنای نظری بر آراء مکتب فرانکفورت درباره فرهنگ و رسانه و نیز استفاده از رویکرد انتقادی «تحلیل گفتمان انتقادی» به زبان، مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین‌منظور پس از مروری تحلیلی بر آراء آدورنو و بنیامین درباره صنعت فرهنگ و سینما و با توجه به این‌که در رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف، تحلیل گفتمان به تنهایی قادر به تحلیل پرکتیس اجتماعی گسترده تر نیست و نیاز به نظریه اجتماعی دارد، از رویکرد فرکلاف برای تحلیل فیلم استفاده شده است. با استفاده از رویکرد فرکلاف در سه سطح پرکتیس متنی و پرکتیس گفتمانی و پرکتیس اجتماعی، به توصیف، تفسیر و تبیین متن فیلم سربه‌مهر پرداخته شده است. از نتایج عمده تحقیق حاکم شدن منطق کالایی بر فیلم‌های دینی بطور خاص، و برداشت از دین بطور عام، در صنایع فرهنگی است.

کلیدواژه‌ها

  •  

    • کچویان، حسین و قاسم زائری (1390) تبیین گفتمانی تبدیل‌شدن زنان به موضوع سیاست‌گذاری‌های رسمی در دوره رضاخان (با تأکید بر نظریه نژادی)، فصلنامه پژوهش زنان، ش.33
    • ابن منظور، محمد بن مکرم (1405) لسان العرب، نشرادب الحوزه: قم
    • ادگار، آندرو و پیتر سجویک (1387) مفاهیم بنیادی نظریه فرهنگی، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، آگه: تهران.
    • بژه، دیوید. ام (1388) تحلیل روایت و پیشاروایت، ترجمه حسن محدثی، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه­ها
    • تایسن، لوئیس (1387) نظریه­های نقد ادبی معاصر، ترجمه مازیار حسین­زاده و فاطمه حسینی، نگاه امروز: تهران
    • جانسون، درک (1386) واسازی متن در نظر دریدا، ترجمه پریسا صادقیه، روزنامه ایران 28/6/1386
    • جوادی­یگانه، محمدرضا و حمیده هاتفی (1387) پوشش زنان در سینمای پس از انقلاب، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش.11، صص.63-76
    • دولتی، غزاله (1384) فمینیسم: فلسفه سیاسی و سیاست­های استعماری علیه زنان، بانوان شیعه، ش.5، صص.23-50.
    • دهخدا، علی­اکبر (1373) لغتنامه، ج 6، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه: تهران
    • ذکایی، محمدسعید و سمیه سادات شفیعی (1389) کالبدشکافی سیاستگذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در حوزه سبک زندگی دختران، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش.20
    • شعیری، محمدرضا و محمدهاتفی (1390) وضعیت شبه گفتمانی: نشانه - معناشناسی تطبیقی متن و تصویر در کتاب مصور مردم معمولی، فصلنامه مطالعات تطبیقی هنر، ش.2، صص.56-41
    • ضرغامی، سعید (1388) ساخت­شکنی جهانی‌شدن در برنامه­های درسی با نظر به اندیشه­های دریدا، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، ش.15، صص.1-23.
    • فوکو، میشل (1388) اراده به دانستن، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی: تهران
    • قانعی­راد، محمدامین و دیگران (1388) اندیشه‌های پسافمینیستی و مسئله کلیت انسانی، زن در توسعه و سیاست، ش.27، صص.115-138
    • قیطوری، عامر (1382) ساخت شکنی به‌عنوان گزاره‌ای مثبت، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش.75 و 76.
    • گولد، جولیس و ویلیام ل.کولب (1376) فرهنگ علوم اجتماعی، جمعی از مترجمان، نشر مازیار: تهران
    • گولدنر، آلوین (1383) بحران جامعه‌شناسی غرب، ترجمه فریده ممتاز، نشر علمی: تهران
    • مارکس، کارل (۱۳۹۴)؛سرمایه، نقد اقتصاد سیاسی مجلد اول؛ ترجمه حسن مرتضوی؛ انتشارات لاهیتا.
    • محمدپور، احمد (1389) روش در روش، درباره ساخت معرفت در علوم انسانی، جامعه­شناسان: تهران
    • محمدپور، احمد و دیگران (1388) تحقیق فمینیستی، مبانی پارادایمی و مجادله‌های انتقادی، فصلنامه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، ش.25
    • مصباحیان، حسین (1385) در پی دوستی‌های ناممکن مقدمه‌ای بر سرگذشت فلسفی مفهوم «دوستی» و نگاهی به کتابی از دریدا، نشریه مدرسه، ش.3
    • مطهری، مرتضی (1385) مجموعه آثار، ج 19، انتشارات صدرا.
    • میلنر، آندرو و براویت، جف (1385) درآمدی بر نظریه فرهنگی معاصر، ترجمه جمال محمدی، نشر چشمه: تهران.
    • نجومیان، امیرعلی (1390) نشانه­شناسی، برگرفته از وبلاگ اجتماعیات، قابل‌دسترسی در http://ejtemaeyat.blogfa.com/post/15
    • والکر، جان و سارا چاپلین (1385) فرهنگ تصویری: مبانی و مفاهیم، ترجمه حمید گرشاسبی و سعیدخاموش، تهران: اداره کل پژوهش­های سیما.
    • وبستر، راجر (1373) ژاک دریدا و واسازی متن، فصلنامه ارغنون، ش.4، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: تهران.
    • یانگ، جولیان (1390) دریدا و واسازی، روزنامه شرق، 13/7/1390، ش. ۱۳۶۰
    • Barlas,asma(2002)Believing women in Islam Unreading partnership interpretations of the Quran,university of texas press
    • Harper,D. (2003)Reimagining visual methods:Galileo to Neuromancer. In Collecting and interpreting qualitative materials N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.) (pp. 176-198). Thousand Oaks: Sage Publications.